نشست تخصصی« نقش فناوری‌های نوین در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی» با حضور دکتر داراب یزدانی مدیرکل دفتر تخصصی کشاورزی و منابع طبیعی جهاددانشگاهی؛ دکتر اسکندر زند دبیر کمیسیون تدوین ملی سند دانش‌بنیان کشاورزی و غذا شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ دکتر علیرضا عباسی نماینده مردم کرج، فردیس و اشتهارد در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی؛ دکتر فرخ مسجدی رئیس امور آب، کشاورزی و محیط‌زیست سازمان برنامه‌وبودجه کشور؛ دکتر مجتبی علیشاهی عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، دکتر رضا آذربایجانی رییس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی ایران؛ دکتر محمدمهدی نادری مدیر مرکز تولید جنین بیوفارم پژوهشگاه ابن‌سینا جهاددانشگاهی دکتر فرشته حسینی معاون آموزشی و پژوهشی پژوهشکده علوم و فناوری مواد غذایی جهاددانشگاهی خراسان رضوی، دکتر دشتی معاون امور آب، کشاورزی و منابع طبیعی همزمان با برگزاری نمایشگاه گزیده‌ای از دستاوردهای شاخص فناوری و نوآوری جهاددانشگاهی در سالن جلسات سازمان برنامه‌وبودجه کشور برگزار شد.
چاره‌ای جز استفاده از فناوری‌های نوین در راستای تأمین امنیت غذایی نداریم
در ابتدای این نشست تخصصی، دکتر یزدانی با اشاره به اینکه حدیثی از پیامبر(ص) وجود دارد که می‌فرمایند «کسی که همه دنیا را به او داده‌اند، فردی است که سالم بوده و خوراک و امنیت غذایی داشته باشد» گفت: طبق پیش‌بینی‌های سازمان‌های جهانی به‌ویژه فائو، با توجه تغییرات اقلیمی تا سال ۲۰۵۰ جهان با بیش از ۵۰ درصد کاهش تولید و ۸۴ درصد افرایش قیمت ها مواجه خواهد بود.
وی با بیان اینکه امروز با توجه به افزایش جمعیت چاره‌ای جز استفاده از فناوری‌های نوین در راستای تأمین امنیت غذایی نداریم افزود: کشور ما امروز با بحران کمبود آب مواجه است که این مسئله یکی از مشکلات حوزه امنیت غذایی خواهد بود.
مدیرکل دفتر تخصصی کشاورزی و منابع طبیعی جهاددانشگاهی با اشاره به اینکه امروز روش‌های تولید در جهان شامل محصولات ارگانیک، طبیعی، متداول و تراریخته است گفت: فناوری‌هایی که در این زمینه موجب کاهش خسارات می‌شوند نیز شامل ماشین‌آلات پیشرفته و اختصاصی، انبارداری، نگهدارنده ها و کودها و سموم زیستی است. همچنین، استفاده از پهباد، سم‌پاشی، سنسورها، اینترنت اشیا و ...فناوری‌های آینده حوزه کشاورزی و امنیت غذایی است.
نقش فناوری‌های نوین در امنیت غذایی کشور
در ادامه دکتر اسکندر زند نیز طی سخنانی در رابطه با نقش فناوری‌های نوین در امنیت غذایی کشور اظهار کرد: از اوایل دهه ۹۰ که در سازمان تات مسئولیت داشتم، بر روی امنیت غذایی حساس شده و به دو مسئله حاکمیت غذایی و امنیت غذایی توجه کردیم.
وی با بیان اینکه طی یک فعالیت یک‌ساله سند امنیت غذایی کشور تهیه شد که اکنون مراحل نهایی تصویب را می‌گذراند. ادامه همچنین، تاریخ شفاهی صدساله کشاورزی ایران را نیز تهیه کردیم که تجربه خوبی بود.
دبیر کمیسیون تدوین ملی سند دانش‌بنیان کشاورزی و غذا شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه حلال و طیب بودن مسئله بسیار مهم در امنیت غذایی است افزود: امنیت غذایی دارای چهار رکن است. رکن اول فراهمی یعنی فراهم بودن غذا است که کشور طی سال‌های گذشته مشکلی در این زمینه نداشته است.
دکتر زند با اشاره به اینکه دسترسی، دومین رکن امنیت غذایی است که ممکن است گاهی غذا وجود داشته باشد اما قدرت خرید آن وجود نداشته باشد افزود: سلامت غذا رکن دیگر امنیت غذایی است که باید تأمین شود و غذایی که در اختیار جامعه قرار می‌گیرد، سالم باشد. الگوی مصرف نیز دیگر رکن امنیت غذایی است که باید در جامعه تصحیح شود.
وی با بیان اینکه ثبات و پایداری نیز از دیگر مسائل مربوط به امنیت غذایی است که در رابطه با فناوری‌های نوین امنیت غذایی باید بدان توجه کرد افزود: مشکل ما این است که عمدتاً در مورد امنیت غذایی فقط به فراهمی توجه می‌کنیم؛ درصورتی‌که باید به‌تمامی ارکان بحث امنیت غذایی توجه داشته باشیم.
دبیر کمیسیون تدوین ملی سند دانش‌بنیان کشاورزی و غذا شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه در سند امنیت غذایی تمامی بخش تولید را متوجه به بهره‌وری کرده‌ایم و آنچه بهره‌وری را بالا می‌برد، دانش است عنوان کرد: بهره‌وری رکن اصلی و مغفول امنیت غذایی است. به نظر می‌رسد در آینده خیلی با مشکل غذایی مواجه نخواهیم شد. لذا امروز چنانچه جمعیت را در نظر بگیریم، روند تولید غذا حتی بیشتر از جمعیت بوده است.
وی با بیان اینکه امروز کشاورزی ایران وابسته به منابع است که این مسئله غیراقتصادی و ناپایدار است افزود: فناوری‌های تحول‌ساز و جریان‌ساز در امنیت غذایی کشور شامل مواردی همچون چاپگرهای سه بعدی، فناوری هسته‌ای، نانوتکنولوژی، کلان داده، رباتیک، پهباد، کشاورزی دریایی، هوش مصنوعی، منابع جدید ریزگیاهان انرژی‌های نو، میکرو بایو فاکتوری‌ها و ... است.
دبیر کمیسیون تدوین ملی سند دانش‌بنیان کشاورزی و غذا شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: یکی از مسائلی که توصیه می‌شود تا جهاددانشگاهی بدان بپردازد، میکروپلنت‌ها یا ریزگیاهان و جلبک‌ها است. کشاورزی دارای چهار نسل سنتی، صنعتی، دقیق و هوشمند است که کشور ما بیشتر در حوزه صنعتی قرار دارد.
دکتر زند با اشاره به اینکه یکی از مسائلی که در آینده نقطه عطفی در جهان ایجاد خواهد کرد، انرژی خورشیدی است افزود: لذا فناوری نو باید چرخه ارکان امنیت غذایی را در بگیرد. امروز چرخه تولید در کشور باید به سمتی برود که در تولید تا مصرف و ضایعات این چرخه به صورت کامل از فناوری نو استفاده شود.
جهاددانشگاهی کارهای خوبی در حوزه کشاورزی انجام داده است
در ادامه این نشست دکتر علیرضا عباسی عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس نیز در سخنانی گفت: ایران کشوری است که با محدودیت منابع آبی و خاک مواجه است که در آینده به سمت محدودیت نیروی انسانی نیز پیش می‌رود. امروز متوسط سن کشاورزی در کشور نیز بالای ۵۰ سال است.
وی با بیان اینکه باید به مسئله تأمین نیروی انسانی توجه کنیم افزود: در حوزه کشاورزی باید به چند نکته دقت کنیم که از مرحله پیش‌تولید و نهاده‌ها آغاز می‌شود. پس از تولید نیز از زمان کشت تا برداشت محصول باید بهره‌وری لازم را داشته باشیم. پس از تولید محصولات نیز باید به ضایعات محصولات نیز توجه کنیم.
نماینده مردم کرج با بیان اینکه اگر بتوانیم مسئله ضایعات محصولات را حل کنیم، نیازی به واردات نداریم ادامه داد: همچنین، پس از تولید محصول باید به فراوری آن نیز بیندیشیم؛ چراکه درآمدزایی فراوانی برای کشور به همراه خواهد داشت.
دکتر عباسی با بیان اینکه جهاددانشگاهی کارهای خوبی در حوزه کشاورزی انجام داده است افزود: باید به سمتی برویم که کشاورزی برای کشاورزان اقتصادی شود. نمایندگان مجلس هر کمکی بتوانند خواهند کرد تا در نهایت به خودکفایی و امنیت غذایی دست پیدا کنیم.
استفاده از فناوری‌های نوین در صنعت آبزی‌پروری
در ادامه، دکترعلیشاهی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز در سخنانی در رابطه با استفاده از فناوری‌های نوین در صنعت آبزی‌پروری اظهار کرد: ارزش غذایی ماهی و آبزیان برای همگان اثبات شده است. از نظر کیفیت گوشت و پروتئین، مصرف آبزیان بسیار مفید است و از آنجا که بیماری‌های مشترکی بین انسان و حیوان وجود دارد، استفاده از آبزیان توصیه می‌شود.
وی افزود: خونسرد بودن ماهی، ضریب تبدیل غذای پایین، اقتصاد انرژی، تکثیر ساده از جمله مزیت‌های پرورش ماهی به عنوان یک دام پرورشی است. به همین دلیل فائو به آبزیان برای تولید پروتئین اهمیت ویژه داده است.
دکترعلیشاهی با بیان اینکه تولید آبزیان که به دو صورت صید و آبزی‌پروری است، در ۶۰ سال اخیر ۶۰ برابر شده است ادامه داد: در سال ۲۰۲۰ میزان ۵۲ درصد تولید آبزیان در جهان از طریق آبزی‌پروری بوده است. با توجه به مسائلی همچون از بین رفتن برخی آبزیان، امروز مجبور به آبزی‌پروری هستیم و باید از صید به آبزی‌پروری برسیم.
وی با بیان اینکه امروز در تئوری‌های جدید جایگاهی برای آبزی‌پروری در آب شیرین وجود ندارد، لذا باید به سمت پرورش ماهی در دریا حرکت کنیم افزود: افزایش فرصت اشتغال، کسب درآمد و دوستداری طبیعت و عدم استفاده از منابع آب شیرین از مزایای پرورش ماهی در قفس است. چین، نروژ و شیلی کشورهای موفق در پرورش ماهیان دریایی در قفس هستند.
دکترعلیشاهی گفت: گونه مناسب برای پرورش در ایران سیباس آسیایی است. از سال ۸۵ تا ۹۹ تولید آبزیان در کشور به ۵۰۰ هزار تن رسیده و با افزایش ۳۰۰ درصدی همراه بوده است. بیوتکنیک سخت و تخصصی تکثیر ماهیان دریایی و عدم دسترسی به بچه ماهی از جمله مشکلات این حوزه است که جهاددانشگاهی در این زمینه گام‌های خوبی برداشته است.
وی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین مشکلات این حوزه، تکنولوژی تکثیر ماهیان دریایی است ادامه داد: جهاددانشگاهی تولید پنج میلیون ماهی سیباس در بوشهر را در دست اقدام دارد که این برنامه در حال اجرا است. چنانچه جهاددانشگاهی بتواند تکنولوژی تکثیر این ماهی را به‌خوبی به دست آورد، درآمد فراوانی نصیب کشور خواهد شد. آینده جهان مختص دریاها و رفتن به سمت پروتئین دریایی خواهد بود.
جهاددانشگاهی تکنولوژی تولید ماهی را بومی‌سازی کند
در ادامه این نشست، دشتی، معاون کشاورزی و آب سازمان برنامه‌وبودجه نیز با اشاره به اینکه اگر بخواهیم ۱۲۵ تن ماهی تولید کنیم، نیاز به ۳۰ هکتار مزرعه در خشکی داریم افزود: امروز یکی از خلأهایی که وجود دارد، این است که باید تکنولوژی را بومی‌سازی کنیم.
دشتی در این زمینه تصریح کرد: از جهاددانشگاهی انتظار می‌رود تا نقاط کور را پیداکرده و تکنولوژی را در این زمینه بومی‌سازی کند. امروز دولت و مجلس نیز حمایت‌های خوبی از این صنعت دارند.
جهاددانشگاهی تنها مرکز دارای پروانه تولید جنین در کشور و خاورمیانه است
در ادامه این نشست، دکتر نادری مدیر مرکز تولید جنین بیوفارم پژوهشگاه ابن‌سینا جهاددانشگاهی نیز در سخنانی بیان کرد: تنها مرکزی که دارای پروانه تولید جنین در کشور و خاورمیانه است، جهاددانشگاهی و مرکز ابن‌سینا است. امروز برخلاف اسپرم، با استفاده از جنین می‌توانیم در یک سال به پیشرفت ژنتیکی ۱۰۰ درصدی دست پیدا کنیم.
وی تصریح کرد: برزیل امروز بزرگ‌ترین کشور صادرکننده گوشت در جهان است و دائماً در حال به‌روزرسانی دانش خود در این زمینه است. برای اینکه بتوانیم در صنعت با جنین مؤثر باشیم، باید به چندین برابر میزان امروزی دست پیدا کنیم. یکی از نژادهای اصلاح‌شده در کشور، گاو جرزی است که بهره‌وری بیشتری از نژاد هلشتاین دارد.
دکتر نادری با بیان اینکه تعداد گاوهای اصیل غیر هلشتاین کشور ۲۵ هزار رأس است که این عدد باید به ۲۵۰ هزار برسد، گفت: امروز پروژه تولید محصول جهاددانشگاهی در حوزه پرورش دام، به‌خوبی پیش رفته است. نژاد سیستانی یکی از بهترین نژادهای گوشتی گاو در کشور است.
بهینه‌سازی محصولات کشاورزی با بهره‌گیری از مهندسی ژنتیک
در ادامه این نشست دکتر آذربایجانی، رییس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی ایران نیز در سخنانی با اشاره به پروژه‌های جهاددانشگاهی در حوزه کشاورزی بیان کرد: یکی از موارد بهینه‌سازی محصولات کشاورزی بهره‌گیری از مهندسی ژنتیک است. امروز استفاده از روش‌های نوین برای بهبود روند تولید محصولات بسیار مهم است.
وی تصریح کرد: آنچه امروز باید بدان توجه کنیم، استفاده از بحث ژنتیک درزمینهٔ تولید محصولات است. تولید گیاهان مقاوم به تنش زیستی از دیگر مواردی است که باید بدان توجه کنیم. استفاده از ظرفیت‌های مهندسی ژنتیک راهکار جایگزین برای برخی پروتئین‌ها و منابع زیستی است.
دکتر آذربایجانی اظهار کرد: با توجه به اهمیت موضوع و واردات ۹۸ درصدی بذر سبزی و صیفی باید به برنامه‌ریزی برای کاهش این میزان از واردات بیندیشیم که جهاددانشگاهی می‌تواند در این زمینه فعالیت‌های تأثیرگذاری داشته باشد. همچنین، پروژه‌های جهاددانشگاهی در حوزه محصولات کشاورزی در حال پیگیری و طرح‌های موفقی در این حوزه اجراشده است.
تدوین نقشه راه و سند صنعت و تجارت صنایع تبدیلی
در ادامه، دکتر فرشته حسینی نیز در سخنانی بیان کرد: برای اینکه بتوانیم غذای سالم و کافی پیدا کنیم، باید به افزایش سطح تولید و افزایش بهره‌وری دست پیدا کنیم. مطابق مطالعات انجام‌شده در مراحل مختلف فرآوری، ضایعات مختلفی ایجاد می‌شود که باید برای آن چاره‌اندیشی کرد.
دکتر حسینی با بیان اینکه نان یکی از منابع مهم غذایی جامعه است، بیان کرد: مهم‌ترین مشکل در حوزه دورریز نان، کیفیت نان و مسئله بیاتی نان است. جهاددانشگاهی در رابطه با تولید نان اقدام به تولید خمیرترش با استفاده از فناوری زیستی کرده است که به کاهش ضایعات نان انجامیده است.
معاون آموزشی و پژوهشی پژوهشکده علوم و فناوری موادغذایی جهاددانشگاهی خراسان رضوی تصریح کرد: تولید سبوس گندم اکسترود شده و کاربرد در فرمولاسیون نان از دیگر اقداماتی است که در مرکز تحقیقاتی اکستروژن مشهد انجام شده است. همچنین، تولید نان فراسودمند با استفاده از آرد سایر تولیدات کشاورزی نیز از دیگر برنامه‌های انجام شده از سوی مراکز جهاددانشگاهی است که تولید آن بسیار تاثیرگذار است.
دکتر حسینی اظهار کرد: پرمیکس مکمل فیبری از فراورده‌های جنبی کشاورزی و صنایع تبدیلی نیز دیگر طرح‌های پیگیری شده در این زمینه است که در صورت پیگیری آن در سطح انبوه، موفقیت‌های فراوانی را برای کشور به همراه خواهد داشت. همچنین، استخراج رنگدانه لیکوپن از ضایعات کارخانجات صنایع تبدیلی گوجه فرنگی نیز در دستور کار قرار دارد که تولید آن در پژوهشکده انجام شده است. برنامه دیگری که امروز در واحد اصفهان پیگیری می‌شود، اصلاح نشاسته‌ها است. همچنین، تدوین نقشه راه و سند صنعت و تجارت صنایع تبدیلی نیز از مسائلی است که در حال پیگیری آن هستیم.
باید در بخش کشاورزی و امنیت غذایی به سمت دانش برویم
در ادامه دکتر فرخ مسجدی رئیس امور آب، کشاورزی و محیط‌زیست سازمان برنامه‌وبودجه کشور نیز در سخنانی گفت: امروز باید در بخش کشاورزی و امنیت غذایی به سمت دانش برویم و چنانچه بدین سمت حرکت نکنیم، دچار ورشکستگی در این حوزه خواهیم شد.
وی با بیان اینکه امروز به‌نوعی به زمین بدهکار هستیم، تصریح کرد: چنانچه روند نابودی زمین به همین صورت ادامه پیدا کند، نسل بشر با مشکلات فراوانی همراه خواهد بود. امروز لازم است بدهی خود به زمین را پرداخت کرده و جهان را به جهانی پایدار تبدیل کنیم.
دکتر مسجدی اظهار کرد: تولید جهانی امروز به سمتی می‌رود که محصولاتی می‌توانند به بازار جهانی عرضه شوند که شرایط تولید استاندارد زیست‌محیطی را داشته باشند. اگر از فناوری‌های نوین در حوزه تولید محصولات استفاده نکنیم، نمی‌توانیم به توسعه پایدار دست پیدا کنیم. باید دارایی‌های خود را با فناوری‌های نوین افزایش دهیم و به دست نسل‌های بعدی بسپاریم. توسعه باید دانش‌بنیان باشد و با منابع کمتر محصولات بیشتری تولید کنیم. از جهاددانشگاهی درخواست می‌کنیم که کمک کند تا موضوعات مختلف از جمله فناوری‌های نوین را به صورت کلان و عمومی در کشور مطرح کرده و پیش ببریم.
