به‌دلیل اهمیت بالای امنیت غذایی در دنیای امروز، اصلاح ‌نژاد در حوزه دام و گیاهان به‌طور ویژه‌ای در سال‌های اخیر در حال پیگیری است. درواقع دام‌ها یا گیاهانی که اصلاح‌ نژاد شده باشند کیفیت بهتری خواهند داشت و خریدوفروش محصولات‌شان نیز سود بهتری را برای هر کشور در پی دارد. از آنجا که دام‌ها هم از نظر تولید شیر و هم از نظر تولید گوشت برای کشور اهمیت دارند، اصلاح‌ نژاد در انواع گونه‌‎های دام می‌تواند سهم مهمی در ارتقای امنیت غذایی کشور داشته باشد. با توجه به این موضوع، محققان پژوهشگاه فناوری‌های نوین علوم‌زیستی جهاددانشگاهی ابن‌سینا به‌تازگی توانسته‌اند به دستاورد ارزشمندی در این حوزه دست یابند. در این پژوهشگاه با اصلاح ‌نژاد یکی از گونه‌‏های مهم دام‌‎های بومی ایران یعنی گاومیش تولیدات این گونه دامی بهینه‌تر و سود‎آورتر شده است. در گفت‌‎و‎گو با دکتر ابوالفضل شیرازی، مدیر گروه پژوهشی جنین‌شناسی و آندرولوژی پژوهشگاه ابن‌سینا به اهمیت این اصلاح‌ نژاد موفقیت‌آمیز و ارزش‏‌های اقتصادی ملی آن پرداخته‌‏ایم.

در دهه‌های اخیر جمعیت گاومیش در ایران از یک‌میلیون و۵۰۰ رأس به ۵۰۰هزار رأس کاهش پیدا کرده است، این در حالی است که جمعیت گاومیش در جهان ۱.۵درصد افزایش داشته است. از آنجا که ایتالیا بزرگ‌ترین پرورش‌دهنده گاومیش در دنیاست میزان رشد این دام در این کشور حدود ۴درصد بوده است. در همین خصوص، دکتر محمدرضا صادقی، رئیس پژوهشگاه و مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا با اشاره به این‌که ایتالیا نخستین کشور دنیا در حوزه اصلاح‌ نژاد گاومیش است، گفت: «پس از حدود ۴۰سال که گروه‌های مختلفی به دنبال واردات گاومیش ایتالیایی بودند، پژوهشگاه ابن‌سینا برای نخستین‌بار در کشور موفق به واردات تعدادی گاومیش ایتالیایی شد.»
چرا برخی گونه‎‌ها به اصلاح ‌نژاد نیاز دارند؟
در پاسخ به این سؤال جام‎‌جم که کدام مراکز، متولی اعلام تقاضای اصلاح‌نژاد دام‌‎‏ها و پیگیری آن برای کشور هستند، می‎‌گوید: «درواقع مراکز اصلاح‌ نژاد وزارت جهادکشاورزی و سازمان دامپزشکی باید پیگیر این موضوع باشند اما آنها هم به‌صورت خاص تقاضایی را مطرح نمی‌‎کنند. سال‎های سال است که از اسپرم‌های وارداتی برای اصلاح‌ نژاد دام‎‌ها استفاده می‎‌شود، بنابراین سازمان خاصی متولی این موضوع نیست. با‎ توجه به این‌که این نیاز در کشور احساس می‌‎شود که با اصلاح ‌نژاد بتوان دامی را با میزان مشخص علوفه به بهترین تولید و کیفیت رساند، پژوهشگاه ابن‌سینا سعی کرده سهم خود را در این حوزه ادا کند.» دکتر شیرازی می‌افزاید: «بیشتر حرکت‎‌ها در این حوزه خودجوش است تا بتوانیم به مراکز مرتبط، در زمینه اصلاح ‌نژاد و حفظ گونه‌‎های در معرض خطر انقراض، کمک‌‎رسانی داشته باشیم.»
مزیت‌‎های اقتصادی اصلاح‌ نژاد گاومیش برای کشور
مهم‌‎ترین مزیت‏‌های اقتصادی گاومیش در مقایسه با گاو براساس گفته‌های دکتر شیرازی، هزینه‌های خوراک و نگهداری کمتر (حدود ۵۰درصد کمتر)، سود خالص بیشتر ناشی از فروش شیر گاومیش(حدود ۴۰درصد بیشتر)، ماندگاری بالا در گله و مقاومت نسبت به بیماری‌ها و شرایط اقلیمی سخت است. او اهمیت اصلاح‌ نژاد گونه گاومیش را این‌طور توصیف می‎‌کند: «گاومیش‎‌های داخلی به‌دلیل خصوصیت وحشی‎‌شان، به‎راحتی قابل کنترل نیستند. آنها به‌سادگی وارد سالن شیردوشی نمی‌‎شوند و در مواقعی نیاز است که حتما گوساله‎‌شان همراه‌شان باشد. به‌صورت‌کلی صنعتی شدن این گونه سخت است، به همین دلیل از روش‏های آمیخته‎گری با نژادهای مدیترانه‎ای استفاده می‌شود تا گاومیش‎‌هایی با خلق‎‌وخوی بهتر و توان تولید شیر مستمر با چربی ۸ تا ۹درصد به دست بیاید.» او تاکید می‎کند: «با توجه به این که ۴۰راس گاومیش ایتالیایی به کشور وارد کردیم، این امکان وجود دارد که نسبت به تکثیر سریع‌تر آنها اقدام کرد تا با پیشرفته‌‎تر شدن صنعت گاومیش‌داری، بتوان شیر و کره مورد نیاز در کشور را تامین کرد.»

برنامه های ‎آتی پژوهشگاه ابن‌سینا برای حفظ و اصلاح ‌نژاد گونه ها‎

مدیر گروه پژوهشی جنین‌شناسی پژوهشگاه ابن‌سینا درخصوص برنامه های پیش‌روی این پژوهشگاه برای اصلاح‌ نژاد گونه های دیگر به جام‌جم می‎گوید: «تابه‌حال این فرآیند در مورد گاوها انجام شده و با استفاده از گاومیش‎ ایتالیایی، این مراحل برای گاومیش‌ها هم به مرحله اجرا رسیده است. جنین گاو به‌صورت صنعتی قابل فروش است اما گاومیش‌‎ها برای رسیدن به این مرحله اندکی زمان لازم دارند. با توجه به ارزش افزوده‎ای که شیرخشک شتر دارد، گونه بعدی احتمالا شتر خواهد بود. با تمرکز بر شترهای شیری، اصلاح‌ نژاد این گونه نیز انجام خواهد شد؛ این کار به لحاظ ژئوپلتیکی و ترغیب اهالی روستاهای مرزی کشور به شترداری اهمیت دارد.»

دکتر شیرازی می‌افزاید: «گونه بعدی اسب است از این جنبه که صنعت اسب‌داری در کشور کمابیش رونق گرفته است و مادیان‎ها و نریان‌های ارزشمند چندمیلیارد تومانی در ایران وجود دارد، اصلاح‌ نژاد این گونه می‌‎تواند به ارتقای نژادش در کشور کمک کند. از سوی دیگر، بعضی نژادهای اسب در ایران مثل اسب‌ترکمن، دره‌شوری، کُرد و اسبچه خزر که جمعیت‌شان رو به کاهش است را با این روش می‌توان حفظ و نگهداری کرد.» دکتر شیرازی اضافه می‎‌کند: «از آنجا که محصولات ژنی این گونه ها شامل جنین ها و اسپرم‌های منجمدشده حدود ۲۰ تا ۴۰میلیون تومان فروخته می‌‎شود، می‌توان تخمین زد که فعالیت اصلاح‌ نژاد گونه های مهم، چه میزان سودآوری برای کشور را در پی خواهد داشت.»