در آستانه چهل و دومین سالگرد تأسیس جهاد دانشگاهی، دکتر محمدمهدی نادری، مدیر مرکز بایوفارم پژوهشگاه ابن‌سینا در گفت‌وگو با ایران اکونومیست، جزییات طرح به‌نژادی و اصلاح‌نژاد حیوانات مزرعه‌ای در این مرکز را تشریح کرد.

دکتر نادری درخصوص طرح به‌سازی و اصلاح نژاد دام گفت: برای نخستین بار در منطقه خاورمیانه، با بهره‌گرفتن از فناوری تولید آزمایشگاهی جنین توانستیم در مسیر تسریع اصلاح نژاد دام گام برداریم و در حال حاضر تنها مرکزی در کشور هستیم که "پروانه تولید آزمایشگاهی جنین گاو" دارد. برای تحقق این امر، از حدود ۱۰ سال پیش پروژه تجاری خود را آغاز نموده و تعدادی گاو برتر چه از داخل کشور و چه وارداتی جمع‌آوری کرده و تثبیت فرآیندهای تولید جنین و انتقال آن را آغاز نمودیم.

مدیر مرکز بایوفارم پژوهشگاه ابن‌سینا درباره روش تولید آزمایشگاهی جنین از دام‌های پژوهشگاه ابن سینا عنوان کرد: تخمک‌ها به صورت هفتگی از گاوهای موجود در مرکز بایوفارم با استفاده از سونوگرافی گرفته شده و به آزمایشگاهی جنین شناسی منتقل می‌شوند، سپس تخمک‌ها در آزمایشگاه با بهترین اسپرم‌ها، لقاح آزمایشگاهی داده می‌شود. پس از آن طی ۸-۷ روز، جنین‌ها کشت داده و در مرحله بلاستوسیست به عنوان محصول نهایی منجمد می‌شوند. در نهایت، جنین‌ها به دامداری مشتریان منتقل شده، از انجماد خارج می‌شود و در رحم گاو میزبان کاشته می‌شود.

دکتر نادری در خصوص ارزش یک گوساله اصلاح نژاد شده حاصل از این پروسه، اظهار کرد: قیمت یک گوساله معمولی حدود بیست میلیون تومان است. اگر یک دامدار بخواهد یک گوساله خارجی ممتاز مشابه آنچه که ما با این فناوری تولید می‌کنیم را وارد کند، باید حدود ۸۰ میلیون تومان بپردازد؛ بنابراین با تولید داخلی گوساله‌های ممتاز با فناوری تولید آزمایشگاهی جنین، نه تنها از خروج ارز جلوگیری می‌شود، بلکه دامداران با قیمت بسیار ارزان‌تر به دام مطلوب خود دست می‌یابند.

وی تصریح کرد: در شرایط عادی، یک راس گاو ماده یک بار در سال زایمان می‌کند؛ بنابراین اگر دامداری که تعداد محدودی گاو برتر ژنتیکی دارد، بخواهد آنها را تکثیر کند، بهترین راه تولید جنین از آنها و کاشت جنین‌ها در رحم گاوهای غیر ارزشمند خود است. بدین ترتیب با این روش امکان تکثیر ۲۰ برابری، یعنی تولید ۲۰ گوساله برتر در سال فراهم می‌شود. شایان ذکر است فرآیند تولید جنین از گاوهای برتر، مشابه فرآیند تولید جنین در زوجین نابارور است، اما اینجا هدف از تولید جنین، تسریع اصلاح نژاد است و در آنجا، هدف درمان ناباروری است.

تأسیس اولین بانک جنین از ۵ نژاد گاو برتر دنیا در کشور

وی افزود: در حال حاضر ۵ نژاد از بهترین گاوهای دنیا در مرکز بایوفارم نگهداری می‌شود و برای اولین بار در کشور موفق به تأسیس بانک جنینی از نژادهای برتر گاو شامل نژاد "جرزی" به عنوان یک نژاد شیری، نژاد "سیمنتال" به عنوان یک نژاد شیری- گوشتی، و نژادهای "شاروله"، "لیموزین" و "آکیتن" به عنوان نژادهای گوشتی شده‌ایم.

دکتر نادری گفت: با برخی از هولدینگ های بزرگ دامپروری کشور مانند ستاد اجرایی فرمان امام (ره)، آستان قدس رضوی و بنیاد شهید قرارداد انتقال جنین داریم. همچنین بخش خصوصی نیز همیشه پای کار بوده و کار را ابتدا با بخش خصوصی آغاز نمودیم و در چند گاوداری جنین به صورت رایگان کاشتیم تا نتایج میزان گیرایی آنها، برای طرفین مشهود شده و برای سایر مشتریان جلب اعتماد گردد.

خودکفایی در تولید کره و گوشت؛ با تکثیر نژادهای ممتاز با استفاده از این فناوری

مدیر مرکز بایوفارم پژوهشگاه ابن‌سینا با بیان اینکه تسریع اصلاح نژاد دام می‌تواند مزایای فراوانی در حوزه های مختلف به ارمغان آورد، ادامه داد: نه تنها صاحبان دام، بلکه صنایع لبنی هم می‌تواند از نتایج اصلاح نژاد به روش فوق‌الذکر بهره‌مند شوند؛ به عنوان مثال، چربی شیر گاو نژاد جرزی، حدود ۲ برابر گاوهای معمول است که بسیار مطلوب برای صنایع لبنی در تولید محصولات پرچرب است. گذشته از آن، از هنگامی که ارز دولتی جهت واردات کره حذف گردیده، تمایل صنایع لبنی به شیر نژادی چون جرزی دو چندان شده است. از همه مهم‌تر این که تکثیر این نژاد و توسعه استفاده از شیر آن در صنایع لبنی، مسیر دستیابی به خودکفایی کره در کشور را به یک سوم زمان مورد نیاز، تقلیل خواهد داد.

وی افزود: برخی از نژادهای گاو بسیار مورد توجه پرواربندها جهت تولید گوشت بیشتر در زمان کوتاهتر است؛ به عنوان مثال یک گوساله معمول خودمان معمولا در مدت ۱۵ ماه به وزنی در حدود ۵۵۰ کیلوگرم می‌رسد، این در حالی است که یک گوساله نژاد گوشتی مانند لیموزین، در همین مدت و با خوراک مشابه به وزنی در حدود ۷۵۰ کیلوگرم می‌رسد که ناشی از ضریب تبدیل غذایی مناسب این نژادهاست.

دکتر نادری خاطر نشان کرد: پروژه تسریع اصلاح نژاد دام می‌تواند در حوزه خودکفایی گوشت هم موثر باشد. حتی اگر از بحث خودکفایی هم صرف نظر کنیم، استفاده از این فناوری و تکثیر دام‌های گوشتی ممتاز و در اختیار قرار دادن آنها برای دامداران، موجب کاهش حدود ۳۰-۲۰ درصدی هزینه‌های آنها و افزایش حاشیه سود دامداری می‌شود.

رونق اقتصادی صنعت دامپروری و جلوگیری از خروج ارز از اهداف اصلی پروژه

مدیر مرکز بایوفارم پژوهشگاه ابن‌سینا تأکید کرد: حدود ۱۰ سال پیش، کار تجاری تولید آزمایشگاهی جنین را با ۹ رأس گاو در مرکز بایوفارم آغاز کردیم و در حال حاضر تعداد دام‌هایمان به حدود ۵۰۰ رأس رسیده است و سالیانه حدود ۴۰۰ رأس گوساله ممتاز و حدود ۱۵۰۰ دوز جنین منجمد تولید می‌کنیم. اگر قرار باشد واقعا و به طور موثر در کاهش هزینه های تولید در صنعت دامپروری نقش داشته باشیم، می بایست حداقل ۲۰۰۰ گوساله برتر ژنتیکی در سال تولید و به بازار ارائه نماییم که مستلزم سرمایه‌گذاری در این حوزه است. شایان ذکر است ارزش هر گوساله تولیدی حدود ۲۵۰۰ یورو و ارزش هر جنین تولیدی حدود ۳۰۰ یورو است، بدین ترتیب در حال حاضر با اجرای این طرح، سالیانه از خروج حدود ۱.۵۰۰.۰۰۰ یورو جلوگیری می‌شود.

دکتر نادری با اشاره به اینکه عمر پروژه "تسریع اصلاح نژاد گاو با استفاده از تولید آزمایشگاهی جنین" در دنیا به حدود ۵۰ سال می‌رسد، تصریح کرد: جدای نژادهای گاو وارداتی که بدلیل شاخص‌های خوب تولیدی و تولید مثلی، هر کدام مزیت نسبی خود را برای صنعت دامپروری دارند، تکثیر دام‌های برتر گله‌های موجود کشور نیز موجب کاهش ۳۰-۲۰ درصدی هزینه‌های تولید خواهد شد؛ به عنوان مثال در یک گله ۱۰۰۰ رأسی، حدود ۱۰۰ راس آنها به لحاظ شاخص‌های دامپروری، نسبت به بقیه گله برتر شناخته می‌شوند که با استفاده از این فناوری می‌توان از این ۱۰۰ رأس، جنین تولید نموده و با کاشت جنین‌ها در رحم سایر گاوهای گله، آنها را تکثیر نمود.

وی درباره ظرفیت‌های جهاد دانشگاهی برای توسعه پروژه اصلاح نژاد گاو گفت: این طرح در برخی از واحدهای استانی این نهاد انقلابی در مقایس کوچک اجرا خواهد شد. به عنوان مثال از سال گذشته یک پروژه تولید گوساله های برتر ژنتیکی با استفاده از انتقال جنین را با واحد جهاد دانشگاهی کرمانشاه آغاز کردیم و امیدواریم در سال جاری با واحدهای ایلام، خراسان شمالی و گلستان نیز پروژه‌های مشترکی در این حوزه داشته باشیم.

مدیر مرکز بایوفارم پژوهشگاه ابن‌سینا درباره اجرای این طرح از سوی جهاد دانشگاهی در دیگر کشورها گفت: بر اساس مذاکرات صورت گرفته، انشالله از مهرماه سال جاری فروش جنین را به صورت پایلوت در ارمنستان آغاز می‌کنیم. همچنین به دلیل تحریم‌های اروپا علیه روسیه، متعاقب جنگ اوکراین و روسیه، صادرات جنین گاو از اروپا به روسیه مختل شده و پیرو مذاکرات به عمل آمده، انشالله بتوانیم در سال جاری اولین صادرات جنین به بزرگترین کشور دنیا را در برنامه خود داشته باشیم. شایان ذکر است مذاکرات اولیه در خصوص فروش محصول و دانش فنی به کشورهای سوریه، عراق و ترکیه نیز انجام شده و در حال پیگیری است.

به دنبال حفظ نژاد گاوهای بومی و اصلاح نژاد آنها هستیم

دکتر نادری تأکید کرد: ایران در زمینه اصلاح نژاد گاوهای بومی و نیز گاومیش‌های بومی خود اقدام موثری انجام نداده است. هنگامی که گاوهای اروپایی را وارد کردیم، برخی معتقد بودند که جهاد دانشگاهی به دنبال کمرنگ کردن گاوهای بومی است؛ در صورتی که بی‌توجهی به اصلاح نژاد گاوهای بومی باعث شده که شاخص‌های تولیدی و تولیدمثلی آنها قابل مقایسه با دام‌های صنعتی نبوده و بنابراین مورد توجه دامداری‌های صنعتی قرار نگیرد.

وی افزود: جهاد دانشگاهی بارها و در مجامع مختلف اعلام نموده است که می‌تواند با استفاده از فناوری تولید آزمایشگاهی جنین و براساس دستورالعمل‌های سازمان فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) دو اقدام موثر در این زمینه انجام دهد: اول، تولید جنین از گاوهای بومی در معرض خطر انقراض و دوم، تکثیر دام‌های بومی با هدف تسریع اقدامات اصلاح نژادی مرکز اصلاح نژاد دام کشور که متاسفانه تاکنون این پیشنهاد مورد توجه قرار نگرفته است.

اقدامات اصلاح نژادی در حوزه گاومیش

وی افزود: ایتالیا، اولین کشور دنیا به لحاظ اصلاح نژاد گاومیش بوده و بهترین گاومیش‌های دنیا را دارد؛ بنابراین برای اولین بار در کشور و پس از حدود ۴۰ سال که گروه‌های مختلفی به دنبال واردات گاومیش ایتالیایی به کشور بودند، پژوهشگاه ابن‌سینا موفق شد در سال جاری تعدادی گاومیش ایتالیائی وارد نماید. شایان ذکر است برخی از مهم‌ترین شاخص‌های تولیدی این گاومیش‌ها عبارتند از: تولید شیر بیش از ۳ تن در یک دوره شیرواری و با چربی حدود ۹ درصد، طول دوره شیرواری بیشتر نسبت به گاومیش‌های بومی و نیز و از همه مهم‌تر خلق و خوی مناسب گاومیش‌های ایتالیائی که سبب می‌شود این دام‌ها به راحتی وارد شیردوشی شده و همانند گاومیش‌های بومی در این زمینه مقاومت نکنند که این موضوع مهمترین عامل در توسعه گاومیش‌داری صنعتی در کشور خواهد بود.

نیاز به حمایت بیشتری داریم

دکتر نادری اظهار کرد: ما در پژوهشگاه ابن‌سینا توانستیم یک شرکت دانش‌بنیان در حوزه "تولید آزمایشگاهی جنین گاو" ثبت کنیم تا بتوانیم از طریق مشارکت، سرمایه گذاری در این حوزه را توسعه دهیم. اگر بخواهیم نقش موثرتری در صنعت دامپروری و نیز صنایع لبنی داشته باشیم، نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتری در این حوزه هستیم. اگرچه تعداد محصولات تولیدی خود را افزایش داده‌ایم، اما با رقبای جهانی بسیار فاصله داریم. به طور مثال، یک شرکت برزیلی حدود ۶۰ هزار جنین در ماه تولید می‌کند.